Home Exhibitionsนิทรรศการ กิจกรรม - การแสดง

วัตถุที่จัดแสดง

Exhibition

The permanent exhibition in Ubon Ratchathani National Museum, nowadays, mostly displays local stories such as geography, geology, historical development, archaeology, local culture and ethnology as main themes.

Ubon Ratchathani National Museum divides exhibition into 2 main parts, as follow

Part 1 exhibits inside

Exhibition Hall 1 which showcases 10 exhibition themes including Ubon Ratchathani general information room, geography room, Northeast’s geological resource room, prehistory room, early history room from Dvaravati-chenla cultural period, Khmer culture in Angkor period room, Thai-Lao culture room, Ubon Ratchathani ancient and local textile room, local music room, local handicraft and household appliance room, administration room and fine art work from Buddhism.

Part 2 exhibits outside

The antiques displayed inside Ubon Ratchathani National Museum also illustrate community development from ancient times in the lower Northeastern region. There are a number of important antiques kept in the national museum such as prehistoric antiques from Ban Khan Lueng, Muang, Ubon Ratchathani; bronze drum from Khuengnai, Ubon Ratchathani; Ardhanarishvara and stone inscription of Chittasen the Great from Sirindhorn and Khong Chiam, Ubon Ratchathani; door decorating pillars from deserted Kang Toi archaeological site, Don Mot Daeng, Ubon Ratchathani; battlements and sandstone Buddharupa from Dvaravati period from Muang Sam Sip, Ubon Ratchathani and Muang, Amnat Charoen; sandstone lion from Kham Khuean Kaeo, Yasothon; Ganesha, from Samrong, Ubon Ratchathani, Lanchang art Buddharupa from Muang, Ubon Ratchathani; carved wooden archivolt from Phraroj temple, Muang Sam Sip, Ubon Ratchathani; local textiles from Ubon Ratchathani and neighboring provinces; palace-shape pulpit from Hua Taphan, Amnat Charoen and Corbel from Na Muen, Muang, Ubon Ratchathani. All of these objects display well of ancient community development in a lower Northeast from each period of time that people have been continually living in since prehistory until today.

History Period

Around the 12th Buddhist Era, history period cultures from ancient Dvaravati empire on Chao Phraya river, central part of Thailand and Chenla empire (Pre-Angkor ancient Khmer state) which was borne in Khmer river basin and lower Mekong river basin started influencing and spreading into lower Northeastern region as well as areas in Ubon Ratchathani.

Chenla culture or pre-Angkor ancient Khmer empire (around 12th – 13th Buddhist Era) started in a mid-11th Buddhist Era. Khmer kings called “King Saruttaworaman” whose son called “Settaworaman the Great” created the first Khmer empire which Chinese people called “Chenla”. The empire was independent from Funan empire that, later, Phaworaman and Prince Chittasen (Mahen Tharaworaman the Great), his half-brother who was born from a different mother or his cousin invaded and were able to completely colonize the Funan empire during a reign of King Isanworaman or around the 12th Buddhist Era.

The Chenla empire’s power started expanding into the lower Northeastern plateau around Mun and Chi rivers as well as Si Thep, Phetchabun. There found 4 inscriptions of Mahen Tharaworaman the Great in the Northern part of the Central plain which covered areas in Ubon Ratchathani. Specifically, on a molehill and a deserted archeological site inside Prasat Cave (or Phu Manai Cave) on the right side nearby mouth of Mun river, Khong Chiam, Ubon Ratchathani. The letters appeared on the inscriptions are Pallava script of Sanskrit language written similar messages said, “Chittasen the Great King who won over Cambodia and renamed to “Si Mahentaraworaman” who gave a permission to build a Shiva Lingam and unpleasant sculpture to symbolize this victory.”

Such objects could be perceived as very early historical evidences and could exhibit communal relationships between nearby ancient communities and Chenla empire implying both governance and religious contexts, especially Brahmanism.

The antiques and archeological sites built under the influence of Chenla culture kept in the museum are such as a carved dragon-facing-towards-curves-pattern lintel found in Supatnaram temple, Muang, Ubon Ratchathani; a Khmer Thala Borivat art originated since the 12th Buddhist Era and moved to the museum from Prasat Cave, Khong Chiam district; lintels, architectural pieces and a Khmer Prei Kmeng art estimately aged since the 13th Buddhist Era received from Sa Kaeo Temple, Phibun Mangsahan district and a deserted archeological site found in Kaeng Toi Temple, Tha Mueang, Don Mot Daeng, Ubon Ratchathani.

The antiques and archeological sites built under the influence of Chenla culture are, however, relatively fewer than others because Brahmanism was practiced only among ruling class while the majority of people residing in the area were practicing Buddhism. Chenla culture influence ended after a riot occurred in the empire. Consequently, the empire was divided into 2 following empires: Chenla land empire and Chenla water empire around the 13th Buddhist Era.

Dvaravati culture (around the 12th or 13th – 15th Buddhist Era) influenced from Dvaravati period, which initially expanded to central Thailand through Buddhism originated in India and, later, spread into the lower Northeast from Mun River upper basin to Chi River lower basin. Lam Sei Bai and Lam Sei Bok are ancient urban community sites located in the Northern part of Ubon Ratchathani. Moreover, these sites are well-known and respected by the community members as evident from the discovered antiques such as the Standing Buddha in a posture of preaching and the Buddha in a posture of meditation carved on a stone; a molehill archeological site which is decorated by Buddhist-symbolic settlements such as boiler (ancient symbol of abundance from India); mock-up stupa or the wheel of law which there is a circle placed on a pillar inside a flower-frame carved on the center of a settlement. This represents hybridization between Buddhist and traditional beliefs of the people in the ancient time pre-Buddhist expansion to the area.

These antiques and archeological sites were found on sites where Dvaravati culture had influenced upon, especially on the left side of Mun River, Northern area of Ubon Ratchathani across the western part of the mouth of Chi river to Lam Sei Bai and Lam Sei Bok in the East, specifically, in these following ancient communities: Ban Thung Yai; Ban Chi Tuan; Dong Pu Ta; Ban Sang Ko; Khum Hin; Ban Si Bua, Khuengnai Phon Muang district; Ban Kud Suai, Kniewbanchad, Hua Taphan district, Ban Phai Yai, Ban Phon Muang Matan and a molehill behind Ban Muang Samsip market, Muang Sam Sip, Ubon Ratchathani, and etc.

Dvaravati culture which had greatly influenced these areas ended around the end of the 15th Buddhist Era or the beginning of the 16th Buddhist Era.

Before the Angkor culture (around the 15th – 18th Buddhist Era), Khmer King Jayavarman II compiled Chela land and Chenla water empires together around the end of the 14th Buddhist Era. Afterwards, Yasovarman I, the Angkorian king, who was very powerful at the time established “Yasothonpura” or “Angkor” as a capital city of the Khmer empire around the beginning of the 15th Buddhist Era. Since that period of time, the influence of Khmer culture and governance had expanded into various cities around present-day Ubon Ratchathani and Yasothon plains.

Khmer Angkorian culture had also greatly influenced art and architecture community-setting styles in Ubon Ratchathani which dispersedly spread on the right side of Mun river or the Southern part of the province such as Warin Chamrap district, Det Udom district, Buntharik district, Nam Yuen district and Samrong district. Yet, there found only relatively fewer Khmer arts and thread-type utensils in the Northern area, where Dvaravati culture had been introduced.

The Angkorian antiques and archeological sites found relatively fewer in Ubon Ratchathani when compared to other Isan communities around the lower Northeast. Interestingly, this may have been because the province located farther from the communication routes to Angkor and less important than Angkor empire’s other colonies such as Nakhon Ratchasima, Surin, Buriram and Si Saket. The well-known antiques and archeological sites found in Ubon Ratchathani are such as a Ganesha sculpture from Ban Nonkalen, Samrong district; Prasat Ban Ben; Prasat Nong Thonglang, Ban Tha Pho Si, Det Udom district; Prasat Phrathat Nang Phaya, Buntharik district; Prasat Phu; Prasat Chong-an Ma and Prasat Phralan Tak-sek; Chong Bok on Dangrek Range emerged since the 15th – 18th Buddhist Era.

The Angkorian influence might had ended with the end of reign of King Jayavarman VII or around the mid-18th Buddhist Era. Evident from antiques found in Ubon Ratchathani, the Angkorian influence started disappearing and completely disappeared within a 400-year period.

From the 19th Buddhist Era onwards, the areas in Ubon Ratchathani had been resided by Khmer and Kui people that were known as the migrants from ancient Cambodia. It is until, however, B.E. 2254-2263 (1711-1720) that the first Thai-Lao community, which migrated through Vientiane with Phra Khru Samed from Champasak province, came to Ban Sai Mun and Ban Don Nong Muang. The community expanded into Ban Phra Lao and Phana Nikhom afterwards.

From a period of B.E. 2313 – 2319 (1770 - 1176), another Thai-Lao community under a leadership of Chao Phra Wo and children of Chao Phra Ta migrated from Nong Bua Loomphu in Nong Bua Lamphu province (originally located in Udon Thani) to Don Mot Daeng and Ban Chaeramae. As a result, “Ubon Ratchathani Colony” founded on Monday, the 13th day in the 8th month of the year of the rat B.E. 2335 (1792) with the first ruler as “Phra Patum Worarach Suriyawong” (Chao Kam Pong).

Since then, Thai-Lao culture has always been expanding to all areas of Ubon Ratchathani until today. Many antiques and archeological sites built during this period of time are divided into 2 categories, as follows:

Phase 1: A period of time from the 23rd Buddhist Era – the mid-24th Buddhist Era was the initial time of settlement, thus, the antiques and archeological sites found are few. Most of the objects clearly display Vientiane architectural arts that is inseparable from the local objects found in Ubon Ratchathani because Ubon Ratchathani people inherited culture from Vientiane, Lao.

Phase 2: A period of time from the 24th Buddhist Era – the mid-25th Buddhist Era was when Ubon Ratchathani was already established at Dong Woo Peung or where the province located nowadays. Also, the culture from Rattanakosin had expanded and mixed into the local culture. Art work and antiques found from this period, hence, clearly represent the hybrid arts which, later, became distinctive only among a group of Ubon Ratchathani artists. This hybrid arts could be found in architecture, sculptures and other forms of art work such as paintings, fine arts, and etc.

Administration

Ubon Ratchathani before an administrative reform during a reign of King Rama V used to be a colony base under Bangkok administration. The governance system rules by ancient mores which had been practiced since Luang Prabang and Vientiane used to be provinces. Moreover, the top ruling board of governors was “Four Holy Rulers” consisting of the city ruler, deputy ruler, royal family and children from the royal house. The province was divided into 4 administrations that the people could voluntarily register in one of them.

Additionally, there were assistants for the holy rulers; 4 positions of “Thao 1”; 17 positions of “city officers” and extra positions whom acted as personnel, civilians, civil court judges, construction workers, revitalizers or tax officers, and etc.

There were 4 city rulers of Ubon Ratchathani province appointed by Rattanakosin King as follows:

1. Phra Patum Worarach Suriyawong between a period of B.E. 2335 – 2338 a total of 3 years (renamed from Thao Kham Pong – the son of Chao Phra Ta)

2. Phra Barom Worarach Suriyasong between a period of B.E. 2338-2383 a total of 45 years (renamed from Phrom – the brother of Phra Patum)

3. Phra Barom Worarach Suriyawong between a period of B.E. 2383 – 2406 a total of 18 years (renamed from Kuthong – the son of Phra Phrom)

4. Chao Phrom Tewanukhoe between a period of B.E. 2409 – 2429 a total of 20 years (renamed from Chaonhokham – the son of Chao Seu and nephew of Chao Anouvong)

Administrative Reform

An administrative reform began in B.E. 2433 when King Chulalongkorn or King Rama V oversaw that the traditional administrative system of Ubon Ratchathani, the gateway to the Northeast, could not respond to the citizens’ needs. There was, thus, an establishment of a system of four political subdivisions by compiling the center, perimeter, semi-periphery, periphery counties which each had his personnel acting as governors and there was a royal officer acting in Champasak. In this case, Ubon Ratchathani was included in as “Lao gateway city in the Northeast” governed by Phraya Maha Ammattaya Tibbadee (Roon Sripen) as Champasak governor.

In B.E. 2434 (1891), the King expressed that there had been a great degree of advancement in the city and in addition that a land separation talk with France had not been able to reach a mutual agreement, thus, he assigned Prince Bijitprijakara as a governor-general and sent him out with a group of government officers, soldiers, policemen and civilians to Champasak. He was, later, known as, “Lao Kao County Governor-General” that compiled Western Lao county (Champasak) with Northeastern county and called this complex as “Lao Kao County.” Had been the governor-general for 2 years, Prince Bijitprijakara assigned his brother or Prince Krom Muen Sappasittiprasong to take the post in B.E. 2436 (1893). In a consecutive year, an administrative subdivision or “Monthon” was applied and, as a result, a number of amendments had been done to the administrative system. Moreover, the county was reamed as “Monthon Northeast” while “Monthon Isan” had also separated “Monthon Ubon Ratchathani” out in B.E. 2455 (1912) and reported to Monthon Nakhon Ratchasima in B.E. 2468 (1925).

A system of a provincial administration replaced an absolute monarchy in B.E. 2476 (1933). The Monthon as the main governance unit was revoked and a department of local administration was applied and has developed as the main local administration unit until today.

การจัดแสดงนิทรรศการถาวรของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี

มุ่งเน้นเรื่องราวด้านต่างๆ ของจังหวัดอุบลราชธานี ทั้งทางด้านภูมิศาสตร์ ธรณีวิทยา ประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้าน ชาติพันธุ์วิทยา ศาสนาและการปกครอง โดยแบ่งการจัดแสดงนิทรรศการออกเป็น 10 ห้อง ดังนี้

ห้องจัดแสดงที่ 1 ข้อมูลทั่วไปของจังหวัดอุบลราชธานี

จัดแสดงข้อมูลทั่วไปของจังหวัดอุบลราชธานี แผนที่แสดงตำแหน่งที่ตั้งการแบ่งเขตการเมืองการปกครอง และเส้นทางคมนาคม ตราประจำจังหวัด ภาพถ่ายแหล่งท่องเที่ยว และสถานที่สำคัญทั้งทางด้านวัฒนธรรมและทางธรรมชาติ

ห้องจัดแสดงที่ 2 ธรณีวิทยาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

จัดแสดงข้อมูลการกำเนิดโลก แผนที่ลักษณะธรณีวิทยาที่ราบสูง ซากดึกดำบรรพ์ต่างๆ เรื่องราวของไดโนเสาร์ ตัวอย่างแร่และหินชนิดต่างๆ และการขุดพลอยในเขตจังหวัดอุบลราชธานี เป็นต้น

ห้องจัดแสดงที่ 3 สมัยก่อนประวัติศาสตร์

จัดแสดงข้อมูลและหลักฐานทางโบราณคดี ประกอบด้วยโบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่พบในเขตจังหวัดอุบลราชธานี เช่น เครื่องมือหิน กลองมโหระทึก ภาชนะดินเผารูปทรงต่างๆ เครื่องใช้และเครื่องประดับสำริด รวมทั้งอาวุธที่ทำจากสำริดและเหล็ก ที่ผนังจะมีภาพเขียนสีจำลองจากแหล่งภาพเขียนสีผาแต้ม ซึ่งเป็นแหล่งภาพเขียนสีที่สำคัญในเขตอำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี

ห้องจัดแสดงที่ 4 สมัยประวัติศาสตร์เริ่มแรก วัฒนธรรมทวารวดีและวัฒนธรรมเจนละ

จัดแสดงโบราณวัตถุสมัยประวัติศาสตร์เริ่มแรก ในวัฒนธรรมเจนละหรือวัฒนธรรมเขมรก่อนเมืองพระนคร อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12 - 13 และวัฒนธรรมทวารวดีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 12 - 15 โบราณวัตถุชิ้นสำคัญที่สุด ได้แก่ อรรธนารีศวร อายุราวพุทธศตวรรษที่ 13 ค้นพบในจังหวัดอุบลราชธานี เป็นประติมากรรมที่สลักรวมรูปพระศิวะและพระอุมาผู้เป็นชายารวมไว้เป็นองค์เดียวกัน ซึ่งทั้งสองพระองค์ต่างเป็นเทพที่เคารพนับถือในศาสนาฮินดู นอกจากนี้มีเสาประดับกรอบประตูศิลปะเขมร แบบไพรกเมง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12 พระพุทธรูปและใบเสมาหินทราย อายุราวพุทธศตวรรษที่ 13

ห้องจัดแสดงที่ 5 วัฒนธรรมขอมหรือเขมรสมัยเมืองพระนคร

จัดแสดงโบราณวัตถุสมัยประวัติศาสตร์ ที่ได้รับอิทธิพลเขมรสมัยเมืองพระนคร อายุราวพุทธศตวรรษที่ 15 - 18 เช่น พระคเณศศิลปะเขมรแบบเกาะแกร์ ทับหลังแบบกำพงพระ ทับหลังแบบบาปวน ศิวลึงค์หินทราย และชิ้นส่วนประดับสถาปัตยกรรมจากโบราณสถานที่สำคัญในจังหวัดอุบลราชธานี ได้แก่ ภาพสลักเทพนพเคราะห์จากปราสาทบ้านเบ็ญ

ห้องจัดแสดงที่ 6 วัฒนธรรมไทย - ลาว

จัดแสดงโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ ในวัฒนธรรมไทย - ลาว ระหว่างพุทธศตวรรษที่ 23 - 25 โดยเน้นเป็นพระพุทธรูปปางต่างๆ ทั้งที่ทำจากไม้ สำริด และหินทรายลงรักปิดทอง โบราณวัตถุสำคัญได้แก่ พระพุทธรูปปางสมาธิ ศิลปะลาว หล่อด้วยสำริด เป็นพระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะงดงามมาก ที่ฐานมีจารึกสรุปได้ว่า เจ้าอนุวงศ์เป็นผู้ให้หล่อขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2369

ห้องจัดแสดงที่ 7 ผ้าโบราณและผ้าพื้นเมืองอุบลราชธานี

จัดแสดงโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ ประเภทผ้าทอโบราณ และผ้าพื้นเมืองอุบลราชธานี เช่น ผ้านุ่งของสตรีชั้นสูง ผ้าฝ้าย และผ้าไหมทอลวดลายต่างๆ

ห้องจัดแสดงที่ 8 ดนตรีพื้นเมือง

จัดแสดงข้อมูลเกี่ยวกับดนตรีพื้นเมือง โดยทำหุ่นจำลองนักดนตรีอีสานขนาดเท่าคนจริง กำลังบรรเลงเครื่องดนตรีแบบต่างๆ ส่วนใหญ่เป็นเครื่องดนตรีที่ดัดแปลงมาจากวัสดุธรรมชาติ เช่น พิณ ซอ โปงลาง หมากกั๊บแก๊บ โหวด แคน

ห้องจัดแสดงที่ 9 ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านและเครื่องใช้ในครัวเรือน

จัดแสดงศิลปหัตถกรรมพื้นบ้าน ประเภทเครื่องใช้ในครัวเรือนและเครื่องใช้พื้นบ้าน เช่น เครื่องทองเหลืองบ้านปะอาว พร้อมขั้นตอนการทำเครื่องทองเหลือง ผลิตภัณฑ์ส่วนใหญ่ได้แก่ เชี่ยนหมาก ผอบ ตะบันหมาก ขัน กระพรวน ซึ่งล้วนแต่มีกรรมวิธีผลิตที่สืบทอดมาแต่โบราณ นอกจากนี้ยังมีเชี่ยนหมากไม้ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของเชี่ยนหมากอีสานที่หลงเหลืออยู่ไม่มากนัก ปัจจุบันพบว่ายังมีการทำอยู่ที่บ้านหนองไข่นก อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี และยังมีการจัดแสดงเครื่องมือจับสัตว์น้ำต่างๆ เช่น ลอบ ไซ แห ฯลฯ และมีเครื่องครัวที่พบได้ในวิถีชีวิตปัจจุบัน เช่น กระติบข้าว ก่องข้าว ครก หวดนึ่งข้าวเหนียว กระต่ายขูดมะพร้าว เป็นต้น

ห้องจัดแสดงที่ 10 การปกครองและงานประณีตศิลป์เนื่องในพุทธศาสนา

จัดแสดงเรื่องราวเกี่ยวกับการปกครองเมืองอุบล ก่อนการปฏิรูปการปกครองในสมัยรัชกาลที่ 5 เมืองอุบลราชธานีขณะนั้นมีฐานะเป็นประเทศราชขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ ภายในห้องมีการจัดแสดงภาพถ่ายของบุคคลสำคัญ และเครื่องใช้ของเจ้าเมืองอุบลราชธานี และนอกจากนี้ยังมีศิลปวัตถุที่น่าสนใจ เป็นงานประณีตศิลป์เนื่องในพุทธศาสนา ประกอบด้วยสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ ที่มีผู้ศรัทธาถวายเป็นพุทธบูชา ตามวัดต่างๆ ในเมืองอุบลราชธานี เช่น ธรรมาสน์ หีบพระธรรม ภาพพระบฏ ตู้พระธรรม รางสรงน้ำ กากะเยีย เชิงเทียน คัมภีร์ใบลานต่าง

Model Present

นิทรรศการ

ปัจจุบันการจัดแสดงนิทรรศการถาวรภายในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี มุ่งเน้นการจัดแสดงเกี่ยวกับเรื่องราวของท้องถิ่นเป็นหลักทั้งในด้านภูมิศาสตร์ ธรณีวิทยา พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ โบราณคดีและนำเสนอข้อมูลเกี่ยวกับวัฒนธรรมพื้นบ้านและชาติพันธุ์วิทยาเป็นสำคัญ

แบ่งการจัดแสดงออกเป็น 2 ส่วนที่สำคัญ คือ

ส่วนที่ 1 ภายในอาคารจัดแสดง

โดยแบ่งหัวข้อจัดแสดงออกเป็น 10 ห้องจัดแสดง ได้แก่ ห้องข้อมูลทั่วไปของจังหวัดอุบลราชธานี ห้องภูมิศาสตร์ และทรัพยากรธรณีวิทยาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ห้องสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ห้องสมัยประวัติศาสตร์เริ่มแรกวัฒนธรรมทวารวดีและวัฒนธรรมเจนละ ห้องวัฒนธรรมขอมสมัยเมืองพระนคร ห้องวัฒนธรรมไทย - ลาว ห้องผ้าโบราณและผ้าพื้นเมืองอุบลราชธานี ห้องดนตรีพื้นเมือง ห้องหัตถกรรมพื้นบ้านและเครื่องใช้ในครัวเรือนและห้องการปกครองและงานประณีตศิลป์เนื่องในพระพุทธศาสนา

ส่วนที่ 2 จัดแสดงภายนอกอาคารจัดแสดง

ที่เป็นอาคารโถง ภายในจัดแสดงโบราณวัตถุและศิลปวัตถุขนาดใหญ่ที่เคยจัดแสดงกลางแจ้ง ได้แก่ เรือมาด รถไถเกษตรและ ใบเสมาหินทรายขนาดใหญ่ โบราณวัตถุที่จัดแสดงอยู่ภายในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการของชุมชนโบราณในบริเวณภาคอีสานตอนล่าง โบราณวัตถุสำคัญที่เก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี ได้แก่ โบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์จากบ้านก้านเหลือง อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี, กลองมโหระทึกจาก อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี, อรรถนารีศวร จารึกพระเจ้าจิตรเสน จาก อำเภอสิรินธร และ อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี, เสาประดับประตูจากโบราณสถานร้างแก่งตอย อำเภอดอนมดแดง จังหวัดอุบลราชธานี, ใบเสมาและพระพุทธรูปหินทรายสมัยทวารดี จาก อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี และ จาก อำเภอเมือง จังหวัดอำนาจเจริญ, สิงห์หินทราย จาก อำเภอคำเขื่อนแก้ว จังหวัดยโสธร, พระคเณศ จาก อำเภอสำโรง จังหวัดอุบลราชธานี, พระพุทธรูปศิลปะ ล้านช้าง จาก อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี, หน้าบันไม้แกะสลัก จากวัดพระโรจน์ อำเภอมืองสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี, ผ้าพื้นเมืองจาก จังหวัดอุบลราชธานีและจังหวัดใกล้เคียง, ธรรมาสน์ทรงปราสาท จาก อำเภอหัวตะพาน จังหวัดอำนาจเจริญ และคันทวย จากวัดนามึน อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งล้วนแสดงถึงพัฒนาการของชุมชนโบราณในบริเวณภาคอีสานตอนล่างในแต่ละสมัยที่ปรากฏร่องรอยการอยู่อาศัยต่อเนื่อง เรื่อยมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์มาจนถึงปัจจุบัน

สมัยประวัติศาสตร์

ราวพุทธศตวรรษที่ 12 อิทธิพลของวัฒนธรรมสมัยประวัติศาสตร์จากอาณาจักรทวารวดี ณ บริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาภาคกลางของประเทศไทยและอาณาจักร เจนละ (อาณาจักรเขมรสมัยก่อนเมืองพระนคร) ในบริเวณที่ราบลุ่มริมทะเลสาบเขมรและลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง ได้เริ่มส่ง อิทธิพลเข้ามายังภาคอีสานตอนล่างรวมทั้งเขตจังหวัดอุบลราชธานี

วัฒนธรรมเจนละหรือวัฒนธรรมเขมรสมัยก่อนพระนคร (ราวพุทธศตวรรษที่ 12 - 13) ราวกลางพุทธศตวรรษที่ 11 พระเจ้าแผ่นดินเขมรทรงพระนามว่า ศรุตวรมันและเศรษฐวรมัน ราชโอรสได้ก่อตั้งอาณาจักรแรกของเขมรขึ้น ซึ่งจีนเรียกว่า “เจนละ” และแยกตัวเป็นอิสระจากอาณาจักรฟูนัน ต่อมาพระเจ้าภาวรมันและพระอนุชาต่างมารดาหรือพี่ลูกน้องของพระองค์ คือ เจ้าชายจิตรเสน (พระเจ้ามเหนทรวรมัน) ทรงรุกรานอาณาจักรฟูนันและสามารถยึดครองได้โดยเด็ดขาดในรัชกาลของพระเจ้าอีศานวรมันเมื่อราวปลายพุทธศตวรรษที่ 12

อำนาจของอาณาจักรเจนละเริ่มแผ่ขยายเข้ามายังเขตที่ราบสูงภาคอีสานตอนล่างบริเวณแม่น้ำมูลและชี ไปจนถึงแถบเมืองศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ทางตอนเหนือของที่ราบภาคกลางในพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานี ปรากฏจารึกของพระเจ้ามเหนทรวรมันรวม 4 หลัก ที่บริเวณเนินดินและโบราณสถานร้างภายในเพิงถ้ำปราสาทหรือถ้ำภูหมาในทางฝั่งขวาใกล้ปากแม่น้ำมูล ในเขตอำเภอโขงเจียม ตัวอักษรที่ใช้จารึกเป็นตัวอักษรแบบปัลลวะภาษาสันสกฤตข้อความคล้ายคลึง กัน กล่าวว่า “พระเจ้าจิตรเสน กษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ทรงได้ชัยชนะเหนือกัมพูชาประเทศและได้เฉลิมพระนามว่า “ศรีมเหนทรวรมัน” โปรดให้สร้างศิวลึงค์และรูปโคอสุภะเพื่อเป็นเครื่องหมายแห่งชัยชนะไว้ ณ ที่นี้”

หลักฐานดังกล่าวนับเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์รุ่นแรกสุดที่พบและแสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนโบราณแถบนี้กับอาณาจักรเจนละทั้งทางด้านการปกครองและการศาสนาโดยเฉพาะศาสนาพราหมณ์

โบราณวัตถุ โบราณสถานที่สร้างขึ้นภายใต้อิทธิพลวัฒนธรรมเจนละเท่าที่พบ ได้แก่ ทับหลังสลักรูปมังกรหันเข้าหาลายวงโค้งที่วัดสุปัฏนาราม อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี ศิลปะเขมรแบบถาลาบริวัติ อายุราวกลางพุทธศตวรรษที่ 12 ซึ่งอาจเคลื่อนย้ายมาจากถ้ำปราสาท อำเภอโขงเจียม ทับหลังและชิ้นส่วนสถาปัตยกรรม ศิลปะเขมรแบบไพรกเมง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 13 ที่วัดสระแก้ว อำเภอพิบูลมังสาหารและที่โบราณสถานร้างวัดแก่งตอย บ้านโอด ตำบลท่าเมือง อำเภอดอนมดแดง จังหวัดอุบลราชธานี

โบราณวัตถุและโบราณสถานที่สร้างขึ้นภายใต้อิทธิพลวัฒนธรรมเจนละมีจำนวนน้อย เพราะศาสนาพราหมณ์อาจเป็นที่ยอมรับนับถือกันเฉพาะในกลุ่มชนชั้นปกครองเท่านั้น แต่ประชาชนส่วนใหญ่ที่อาศัยในพื้นที่นับถือพระพุทธศาสนา อิทธิพลของวัฒนธรรมเจนละคงสิ้นสุดลงภายหลังอาณาจักรเจนละเกิดจลาจลแยกออกเป็น 2 แคว้น คือ เจนละบกและเจนละน้ำ ในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 13

วัฒนธรรมทวารวดี (ราวพุทธศตวรรษที่ 12 หรือ 13 - 15) อิทธิพลของทวารวดีซึ่งมีพื้นฐานสืบเนื่องมาจากวัฒนธรรมทางพุทธศาสนาที่รับมาจากอินเดียใน ภาคกลางของประเทศไทยได้เริ่มแผ่อิทธิพลเข้ามายังภาคอีสานตอนล่าง ผ่านลุ่มแม่น้ำมูลตอนบนมายังที่ราบลุ่มแม่น้ำชีตอนล่าง ลำเซบายและลำเซบก อันเป็นที่ตั้งชุมชนโบราณสังคมเมืองระยะต้นทางตอนเหนือของจังหวัดอุบลราชธานีและได้รับการยอมรับนับถือจากประชาชนอย่างแพร่หลายดังปรากฏหลักฐานทั้งที่เป็นโบราณวัตถุ เช่น พระพุทธรูปยืนปางประทานธรรมและพระพุทธรูปปางสมาธิสลักจากศิลา แหล่งโบราณสถานที่เป็นเนินดินที่มีใบเสมาปักอยู่เป็นกลุ่มบางแห่งสลักภาพสัญลักษณ์เนื่องในพระพุทธศาสนา เช่น หม้อน้ำ (ปูรณฆฎะ) สถูปจำลองหรือธรรมจักรภายในกรอบดอกไม้วงกลมตั้งอยู่บนเสา สลักไว้ตรงกลางแกนใบเสมา แสดงให้เห็นถึงการผสมผสานระหว่างคติทางพุทธศาสนากับความเชื่อของคนในสังคมดั้งเดิมก่อนการนับถือพระพุทธศาสนาได้เป็นอย่างดี

แหล่งชุมชนที่พบโบราณวัตถุและโบราณสถาน อิทธิพลวัฒนธรรมทวารวดีกระจายอยู่เฉพาะฝั่งซ้ายของแม่น้ำมูลทางด้านเหนือตัวจังหวัดอุบลราชธานีตั้งแต่ปากแม่น้ำชีทางด้านตะวันตกไปยังเซบายและลำเซบกทางด้าน ทิศตะวันออก อาทิ ชุมชนโบราณบ้านทุ่งใหญ่ บ้านชีทวน ดงปู่ตา บ้านสร้างก่อ ขุมหิน บ้านศรีบัว อำเภอเขื่องในโพนเมือง บ้านกุดซวย เมืองงิ้วบ้านชาด อำเภอหัวตะพาน บ้านไผ่ใหญ่ บ้านโพนเมืองมะทันและเนินดินหลังตลาดบ้านม่วงสามสิบ อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี เป็นต้น

อิทธิพลของวัฒนธรรมทวารวดีในบริเวณเหล่านี้คงสิ้นสุดลงราวปลายพุทธศตวรรษที่ 15 หรือราวต้นพุทธศตวรรษที่ 16

วัฒนธรรมเขมรสมัยเมืองก่อนพระนคร (ราวพุทธสตวรรษที่ 15 - 18) หลังจากพระเจ้าชัยวรมันที่ 2 ทรงรวบรวมแคว้นเจนละบกและเจนละน้ำเข้าด้วยกันเมื่อราวปลายพุทธศตวรรษที่ 14 พระเจ้ายโศวรมันกษัตริย์เขมรอีกองค์หนึ่ง ซึ่งทรงไว้ด้วยพระราชอำนาจได้ทรงสถาปนาเมือง “ยโศธรปุระ” หรือ ”เมืองพระนคร” ขึ้นเป็นราชธานีของอาณาจักรกัมพูชา เมื่อต้นพุทธศตวรรษที่ 15 อิทธิพลทางด้านวัฒนธรรมและการปกครองของเขมรได้เริ่มแผ่ขยายเข้ามายังบรรดาเมืองต่างๆในเขตพื้นที่ราบอุบลราชธานีและยโสธร

อิทธิพลของวัฒนธรรมเขมรสมัยเมืองพระนคร โดยเฉพาะลักษณะของการตั้งชุมชนศิลปกรรมและสถาปัตยกรรมจะกระจายอยู่ค่อนข้างหนาแน่นทางฝั่งขวาของแม่น้ำมูลหรือทิศใต้ของตัวจังหวัดอุบลราชธานี เขตอำเภอวารินชำราบ เดชอุดม บุณฑริก น้ำยืน และกิ่งอำเภอสำโรง ส่วนพื้นที่ทางด้านเหนือซึ่งเคยรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมทวารวดีก่อนมีความเปลี่ยนแปลงน้อย จะพบเฉพาะประติมากรรมศิลปะเขมรและเรื่องใช้ประเภทเครื่องด้ายจำนวนไม่มากนัก

โบราณวัตถุ สถานศิลปะเขมรสมัยเมืองพระนคร ในเขตจังหวัดอุบลราชธานีมรจำนวนน้อยเมื่อเปรียบกับชุมชนอื่นๆ ในเขตอีสานใต้ คงเป็นเพราะอยู่ห่างจากเส้นทางการติดต่อระหว่างเมืองพระนคร ฐานและความสำคัญของชุมชนด้อยกว่ากลุ่มเมืองขึ้นของอาณาจักรกัมพูชาแถบจังหวัดนครราชสีมา สุรินทร์ บุรีรัมย์ และศรีสะเกษ ที่สำคัญได้แก่ ประติมากรรมรูปพระคเณศ จากบ้านโนนกาเล็น กิ่งอำเภอสำโรง ปราสาทบ้านเบ็ญ ปราสาทหนองทองหลาง บ้านท่าโพธิ์ศรี อำเภอเดชอุดม ปราสาทพระธาตุนางพญา อำเภอบุณฑริก ปราสาทภูปราสาท ช่องอานม้า และปราสาทพระลานตากเสก ช่องบกบนเทือกเขาพนมดงรัก มีอายุระหว่างพุธศตวรรษที่ 15 - 18

อิทธิพลของวัฒนธรรมสมัยเมืองพระนครคงสิ้นสุดลงพร้อมกับรัชกาลของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ราวกลางพุทธศตวรรษที่ 18 หลักฐานทางโบราณคดีที่แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการของชุมชนในเขตพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานี เริ่มลดน้อยลงและขาดหายไปเป็นระยะเวลาถึง 400 ปีเศษ

วัฒนธรรมไทย - ลาว ระหว่างพุทธศตวรรษที่ 23 - ปัจจุบัน พื้นที่ของจังหวัดอุบลราชธานีนับแต่พุทธศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมาคงเป็นที่อยู่อาศัยของพวกเขมรและชนเผ่ากุยหรือพวกส่วยมาก่อน ล่วงมาถึง พุทธศักราช 2254 - 2263 จึงปรากฏหลักฐานชุนชนไทย – ลาว กลุ่มแรกที่อพยพมาจากเมืองเวียงจันทน์พร้อมกับท่านพระครูเสม็ดมาจากเขตเมืองจำปาศักดิ์ได้เข้ามาตั้งรกรากที่บ้านทรายมูล และบ้านดอนหนองเมือง ซึ่งต่อมาชุมชนขยายตัวมาเป็นบ้านพระเหลาและเมืองพนานิคมในเวลาต่อมา

ระหว่าง พุทธศักราช 2313 - 2319 ชาวไทย - ลาวอีกลุ่มหนึ่งภายใต้การนำของเจ้าพระวอและบุตรหลานเจ้าพระตา ได้อพยพโยกย้ายจากเมืองหนองบัวลุ่มภูในเขตจังหวัดหนองบัวลำภู (เดิมตั้งอยู่ในจังหวัดอุดรธานี) ลงมาตั้งรกรากอยู่ ณ บริเวณดอนมดแดงและบ้านแจระแม เป็นเหตุให้มีการตั้งเมือง “อุบลราชธานีศรีวนาลัยประเทศราช” ขึ้น เมื่อวันจันทร์ เดือน 8 แรม 13 ค่ำ ปีชวด พุทธศักราช 2335 โดยมี “พระปทุมวรราชสุริยวงศ์” เป็นเจ้าเมืองคนแรก

อิทธิพลของวัฒนธรรมไทย - ลาว จึงได้เริ่มแผ่ขยายครอบคลุมพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานีสืบมาจนกระทั่งปัจจุบัน บรรดาโบราณวัตถุและโบราณสถานที่สร้างขึ้นในระยะนี้สามารถแบ่งออกเป็น 2 ระยะด้วยกัน คือ

ระยะที่ 1 ระหว่างพุทธศตวรรษที่ 23 - กลางพุทธศตวรรษที่ 24 เป็นระยะเริ่มต้นของการตั้งถิ่นฐานบรรดาโบราณวัตถุและโบราณสถาน มีจำนวนน้อย ส่วนใหญ่มักจะแสดงถึงอิทธิพลของศิลปะลาวสกุลช่างเวียงจันทน์อย่างเด่นชัดจนไม่สามารถจะแบ่งแยกความแตกต่างทางรูปแบบของศิลปะออกจากกันได้ที่เป็นเช่นนี้คงเป็นเพราะชาวอุบลราชธานี สืบเชื้อสายมาจากเมืองเวียงจันทน์

ระยะที่ 2 ระหว่างกลางพุทธศตวรรษที่ 24 - กลางพุทธศตวรรษที่ 25 หลังจากที่ตั้งเมืองอุบลราชธานีขึ้น ณ บริเวณดงอู่ผึ้ง อันเป็นที่ตั้งของตัวจังหวัดในปัจจุบันนี้แล้ว อิทธิพลทางวัฒนธรรมจากกรุงรัตนโกสินทร์ ได้เริ่มแผ่เข้ามาผสมผสานกับวัฒนธรรมท้องถิ่น งานศิลปกรรมที่สร้างขึ้นในระยะนี้แสดงให้เห็นถึงลักษณะดังกล่าวอย่างเด่นชัด เกิดเป็นลักษณะเฉพาะของฝีมือช่างอุบลราชธานี ทั้งในด้านสถาปัตยกรรม ประติมากรรมและ งานศิลปะสาขาอื่นๆ เช่น จิตรกรรมและประณีตศิลป์ เป็นต้น

การปกครอง

เมืองอุบลราชธานีก่อนการปฏิรูปการบริหารราชการแผ่นดินสมัยรัชกาลที่ 5 มีฐานเป็นหัวเมืองประเทศราช ขึ้นตรงต่อกรุงเทพมหานคร การปกครองแต่เดิมยังยึดหลักจารีตโบราณที่ถือปฏิบัติ กันมาแต่ครั้งเมืองหลวงพระบางและเวียงจันทร์ยังเป็นราชธานี คณะปกครองสูงสุดของเมือง คือ “อาญาสี่” หรือ“อาชญาสี่” ซึ่งประกอบไปด้วยเจ้าเมือง อุปฮาด ราชวงศ์ ราชบุตร รวม 4 ตำแหน่ง แบ่งเขตการปกครองของเมืองออกเป็น 4 กอง ตามตำแหน่งให้ราษฏรมาขึ้นสำมะ โนครัวในกองใดกองหนึ่งตามความสมัครใจ

นอกจากนี้ยังมีตำแหน่งผู้ช่วยอาญาสี่ชั้นเจ้า หรือ "ท้าวที่ 1" 4 ตำแหน่ง “ขื่อบ้านขางเมือง” รองลงไป 17 ตำแหน่ง และตำแหน่งพิเศษอีกจำนวนหนึ่งเพื่อทำหน้าที่ด้านต่างๆ เช่น กำลังพล พลเรือน ตัดสันคดีความชั้นต้น งานโยธาจัดหาเสบียง เก็บส่วยสาอากร เป็นต้น

เจ้าเมืองอุบลที่พระมหากษัตริย์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าแต่งตั้งมีจำนวนทั้งสิ้นรวม 4 คน คือ

1. พระปทุมวรราชสุริยวงศ์ ระหว่าง พุทธศักราช 2335 - 2338 รวม 3 ปี (นามเดิมท้าวคำผง บุตรเจ้าพระตา)

2. พระบรมวรราชสุริยวงศ์ ระหว่าง พุทธศักราช 2338 - 2383 รวม 45 ปี (นามเดิมพรหมน้อง พระปทุมฯ)

3. พระบรมวรราชสุริยวงศ์ ระหว่าง พุทธศักราช 2383 - 2406 รวม 18 ปี (นามเดิมกุทองบุตรพระพรหม)

4. เจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงศ์ ระหว่าง พุทธศักราช 2409 - 2429 รวม 20 ปี (นามเดิม เจ้าหน่อคำบุตรเจ้าเสือ หลานเจ้าอนุวงศ์)

การปฏิรูปการปกครอง

การปฏิรูปการปกครองมีพลสืบเนื่องมาถึงระบอบการปกครองเดิมของเมืองอุบลราชธานีคงเริ่มต้นเมื่อ พุทธศักราช 2433 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำริว่า การปกครองหัวเมืองสยามในภาคอีสานยังได้รับการดูแลไม่ทั่วถึงจึงมีสารตราโปรดเกล้าฯให้จัดการบริหารราชการส่วนภูมิภาคขึ้นใหม่โดยรวมหัวเมืองเอก โท ตรี และจัตวาแต่เดิมแล้วแบ่งเป็น 4 กองให้มีข้าหลวงกำกับกองละ 1 คน และมีข้าหลวงใหญ่กำกับราชการอยู่ที่เมืองจำปาศักดิ์อีก 1 คน เมืองอุบลราชธานีรวมอยู่ในกอง “หัวเมืองลาวฝ่ายตะวันออกเฉียงเหนือ”มีพระยามหา- อำมาตยาธิบดี (หรุ่น ศรีพ็ญ) ข้าหลวงเมืองจำปาศักดิ์ เป็นข้าหลวงประจำหัวเมืองคอยกำกับดูแล

ต่อมาในปี พุทธศักราช 2434 ทรงมีพระราชปรารภว่าบ้านเมืองเจริญขึ้นมากแล้ว การติดต่อตกลงแบ่งเขตแดนพระราชอาณาจักรกับเขตบ้านเมืองในการปกครองของฝรั่งเศสยังไม่เป็นที่เรียบร้อยจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงพิชิตปรีชากร เป็นข้าหลวงใหญ่พร้อมด้วยข้าราชการ ทหาร ตำรวจ และพลเรือนออกไปประจำอยู่ ณ เมืองจำปาศักดิ์ให้เรียกว่า “ข้าหลวงหัวเมืองลาวกาว” แล้วให้รวบหัวเมืองลาวฝ่ายตะวันออก (เมืองจำปาศักดิ์) กับตะวันออกเฉียงเหนือเข้าด้วยกันเรียกว่า “มณฑลลาวกาว” พระเจ้ายาเธอกรมหลวงพิชิตปรีชากร ทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงมณฑลกาวประทับอยู่ที่เมืองอุบลฯ ได้ 2 ปี ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ย้ายมาดำรงตำแหน่งดำรงตำแหน่งแทนเมื่อ พุทธศักราช 2436 ในปีต่อมาได้เริ่มมีการใช้มณฑลเทศาภิบาลและมีการปรับปรุงแก้ไขระบบการบริหารงานอีกหลายครั้ง ชื่อของมณฑลลาวกาวเปลี่ยนไปเป็น “มณฑลตะวันออกเฉียงเหนือ” “มณฑลอีสาน” แยกเป็น “มณฑลอุบลราชธานี” ใน พุทธศักราช 2455 และหุบไปสังกัดมณฑลนครราชสีมาใน พุทธศักราช 2468

เมื่อสิ้นสุดสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชแล้วได้มีการบริหารราชการส่วนภูมิภาคขึ้นใหม่ ใน พุทธศักราช 2476 โดยเลิกมณฑลเทศาภิบาลในจังหวัดเป็นหน่วยงานการปกครองหลักและมีการปรับปรุงจัดตั้งองค์การบริหารส่วนท้องถิ่นขึ้นอีกส่วนหนึ่งและพัฒนาการมาเป็นระบบที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน